Stosunki polsko-niemiecko-rosyjskie w literaturze na przykładzie utworów Prusa

Prześledźmy teraz obrazy Niemców, Rosjan i Żydów w polskiej literaturze oraz wzajemne stosunki między poszczególnymi nacjami. Pierwszym przykładem, będzie „Powracająca fala” Bolesława Prusa. Najważniejszym tematem noweli jest sytuacja robotników w Królestwie Polskim. Fabryki należą w przeważającej części do obcego kapitału, panuje bezwzględny wyzysk robotników. Głównym bohaterem Powracającej fali jest Niemiec, Adler - okrutny i zachłanny, dla którego liczy się jedynie zysk. Fabrykant wspierany przez rząd carski - jego policję i sądy - może dowolnie zmieniać warunki pracy, obniżać pensje, uniemożliwiać dostęp do lekarza, wreszcie zwalniać pracowników bez podania powodów. Adler bezlitośnie wyzyskuje swych pracowników - gdy syn fabrykanta, Ferdynand, wraca z zagranicy, ojciec spłaca jego długi, obniżając wynagrodzenia. Zdaje sobie też sprawę, że nikt przeciw temu głośno nie zaprotestuje. W kraju panuje bieda i pracownicy wiedzą, że na ich miejsce zjawia się natychmiast wielu innych, którym niskie zarobki i tak będą odpowiadać. Prus ukazując bezwzględnego wyzyskiwacza i jego ofiary, jest jednocześnie rzecznikiem idei solidaryzmu, a więc przekonania, że naturalną cechą społeczeństwa jest wspólnota interesów. Zdaje sobie jednak sprawę, że bez usilnej pracy nad obudzeniem społecznej świadomości robotników i ich edukacją, nie da się tej idei wcielić w życie. Sporym zagrożeniem jest też dla niego obcy kapitał, który nie identyfikuje się z krajem, na terenie którego się pojawia, i jest nastawiony na łatwy i szybki zysk.